Radon Gazı
Radon gazı, en önemli akciğer kanseri nedenlerinden biri olarak kabul edilen, renksiz ve kokusuz radyoaktif bir gazdır. Radium elementinin radyoaktif bölünmesi sonucu ortaya çıkar. Doğal radyasyon kaynaklarından alınan dozun en önemli bileşeni, radon gazı ve onun kısa yarılanma ömürlü bozunma ürünleridir.
Radon; uranyum ve toryum içeren kayalardan, topraktan gelmekte ve gaz halinde olması nedeniyle bulunduğu ortamın boşluklarında ilerleyerek atmosfere sızmaktadır. Özellikle evlerin tabanlarındaki ya da duvarlarındaki çatlaklardan ve boşluklardan içeri sızabilmesinden dolayı bodrum katlarda radon gazı yoğun olarak birikebilir. Sıcaklık, basınç farklılıkları ve toprağın yapısı (nem, gözeneklilik ve geçirgenlik) sızmayı etkileyen en önemli faktörlerdir. Evdeki havanın radonu, havanın radonu, toprak radonu ve yeraltı suyu radonu seviyeleri birbirlerinden çok farklıdır.
Radon bozunma ürünlerinin bir kısmı kimyasal olarak aktif katı parçacık formundadır ve havada asılı kalmış parçacıklara tutunur. Bu parçacıklar, solunumla akciğere yerleşirler ve yayınladıkları alfa parçacıkları ile akciğerin ışınlanmasına neden olurlar. Açık havada radon oldukça düşük konsantrasyonlara kadar seyrelmiş olmakla birlikte kapalı ortamlarda radon konsantrasyonu daha yüksektir. Kapalı ortamlardaki radon konsantrasyonu uzun süreli maruz kalındığında insan sağlığını etkileyebilecek seviyelere ulaşabilir. Amerikan Çevre Koruma Dairesi, özellikle üçüncü kattan daha aşağıdaki evlerin radon gazı yönünden araştırılmasını önermektedir.
Binalarda Radon Gazı
Binalardaki radonun kaynağı binanın altındaki toprak ve kayalar, yapı malzemeleri, su ve doğalgazdır. Şekil 2’den de görüleceği gibi radon, binalara zemindeki çatlak ve kırıklardan, yapıdaki bağlantı noktalarından, duvar çatlaklarından, zemin yapısında bulunan boşluklardan girerek birikmekte, binalarda kullanılan su ve doğalgaz da bir miktar radon birikimine sebep olabilmektedir.
Topraktaki ve yapı malzemelerindeki radyum miktarı, toprak ve yapı malzemelerinin nem oranı, difüzyon potansiyeli, toprakla temasta olan yapının yüzey alanı ve yalıtım niteliği, bina zemini, binadaki havalandırma kapasitesi, iklim koşulları, iç-dış hava sıcaklık ve basınç farkı binalardaki radon konsantrasyonunu etkileyen temel unsurlardır. Ayrıca, jeolojik ve coğrafi yapı, kullanılan inşaat malzemelerinin kalitesi, yaşam alışkanlıkları, evin ısıtılma şekli, sosyoekonomik durum gibi etkiler nedeniyle evlerdeki radon aktivite konsantrasyonu ülkeden ülkeye de değişiklik gösterebilmektedir.
Radon Gazı Konsantrasyon Limitleri
Kapalı ortamlarda radon ve radon bozunma ürünlerine maruz kalmanın akciğer kanseriyle sonuçlanabileceği ve sigaradan sonra akciğer kanserinin en önemli nedeninin radon olduğuna dair güçlü kanıtlar olduğu Uluslararası Radyasyondan Korunma Komitesi (ICRP) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından rapor edilmektedir.
Çizelge-1’de bazı ülkelerde ölçülen kapalı ortam radon konsantrasyonları verilmektedir. İnsanlar yaşamlarının büyük çoğunluğunu kapalı ortamlarda geçirdiğinden radon ışınlanmasına karşı korunmaya yönelik stratejilerin, yüksek radon konsantrasyonlarının düşürülmesi ve böylece genel toplum dozunun azaltılması doğrultusunda halk sağlığı bakış açısıyla ele alınması önem arzetmektedir.
Çizelge 1. OECD Ülkelerinde evlerde ölçülen ortalama radon konsantrasyon değerleri*(Bqm-3)
Gerek Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) tarafından yayımlanan uluslararası temel güvenlik standartları gerekse Avrupa Birliği’nin temel güvenlik standartlarının belirlendiği 2013/59/EURATOM sayılı Direktifine göre evlerde kapalı ortam havasındaki radonun yıllık aktivite konsantrasyonunun 300 Bqm-3 seviyesini aşmamasının sağlanması; bunu teminen yeni binalarda önleyici tedbirlerin, eski binalarda ise azaltıcı tedbirlerin alınması esastır.
Bu doğrultuda; halkın erişimine açık ve uzun zaman geçirdikleri okul, hastane, alışveriş merkezleri gibi kapalı ortamlarda ve işyerlerinde de havadaki radon konsantrasyonu seviyesi 300 Bqm-3 değerini aşmamalıdır. Halkın erişiminin ve geçirdiği zamanın kısıtlı olduğu kapalı ortam işyerlerinde radon konsantrasyon seviyesinin ortalama yıllık 1000 Bqm-3 değerini aşmamasının sağlanması tavsiye edilmektedir. Kaplıca, spa merkezleri gibi yerler ile yer altı işyerleri bu kapsamda değerlendirilir. Bu gibi işyerlerinde, özellikle zemin ve bodrum katlarında radon ölçümleri yaptırılmalı, ölçümlerin çalışanların çalıştıkları yerlerde ve burada geçirilen zaman zarfında yapılmasına özen gösterilmelidir. Ölçüm sonuçları dikkate alınarak ortamdaki radon konsantrasyonu 1000 Bqm-3 değerini aşmayacak şekilde havalandırma sistemlerinin kurulması ve etkin çalıştırılması da dahil olmak üzere radon konsantrasyon seviyesinin azaltılmasına yönelik tedbirler alınmalı, çalışanların radon konsantrasyonunun yüksek olduğu ve yeterince düşürülemediği alanlarda çalışma süresinin kısıtlanması gibi tedbirlerle çalışma koşulları düzenlenmelidir.
Binalarda Radon Kontrol Yöntemleri
Binalardaki radon konsantrasyonuna ve binanın yapısına bağlı olarak aşağıdaki tedbirler alınarak ortamdaki radon konsantrasyonu azaltılabilir. Radon konsantrasyonun yüksek olduğu binalarda birden fazla önlemin bir arada kullanılması gerekebilir.
• Binaların toprak ile temas eden yüzeyleri ve birleşim yerleri sızıntıya imkân vermeyecek şekilde izole edilmelidir.
• Evlerin duvarlarında, su ve kanalizasyon borularının geçtiği yerlerde bulunan çatlaklar, açıklıklar onarılmalı ve kapatılmalıdır.
• Binaların projelendirme safhasında zemin etüdü ve jeolojik yapı dikkate alınarak radon gazının binaya girmeden atmosfere tahliye edileceği sistemler düşünülmelidir.
• Yapı malzemelerinin radyoaktivite analizleri ve değerlendirmeleri yapılarak, değerlendirme sonuçları tavsiye edilen radyoaktivite düzeylerinin üzerinde olan malzemeler bina yapımında kullanılmamalıdır.
• Yerden ve duvarlardan bina içine sızan radon gazı bina içindeki konsantrasyonu artıracaktır. Bu nedenle, kapalı ortamların havalandırılmasına özen gösterilmelidir. Evlerde, kapı ve pencerelerde izolasyon varsa havalandırma süresi arttırılmalıdır.
Bu kapsamda KYK Yapı Kimyasalları olarak ürettiğimiz, temel ve temel altında, istinat duvarlarında, mahzen, bodrum, perde beton, kapalı otopark gibi toprak altında kalan mekanlarda, teras, yeşil çatı gibi ıslak hacimlerde ve çatılarda son kat kaplama malzemesinden önce su yalıtım malzemesi olarak kullanılan Megaİzo S801 ürünümüz, Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu, Nükleer Enerji Araştırma Enstitüsünde, Radon Geçirgenlik Deneyi’ne tabi tutulmuştur. Megaİzo S801 ürünümüz, bu testi başarıyla tamamlayarak, binaların toprak ile temas eden yüzeyleri ve birleşim yerlerinde radon gazı sızıntısına imkân vermeyecek şekilde izole edilmesinde kullanılabilir olduğunu kanıtlamıştır. Bu kapsamda KYK Yapı Kimyasalları, yapı kimyasalları sektörü ve ilgili ürünün rakipleri arasında, ürünün radon geçirimsiz olduğunu deney raporu ile ispatlayan, kayıt altına alan, ilk ve tek firma olmuştur.
KAYNAKÇA
[1] EC (European Commission), 1999. Radiological protection principles concerning the natural radioactivity of building materials, Radiation Protection 112, Directorate- General Environment, Nuclear Safety and Civil Protection.
[2] EURATOM, 2013. Council Directive 2013/59/EURATOM of 5 December 2013 laying down basic safety standards for protection against the dangers arising from exposure to ionising radiation, and repealing Directives 89/618/Euratom, 90/641/Euratom, 96/29/Euratom, 97/43/Euratom and 2003/122/Euratom, Official Journal of the European Union (17.1.2014).
[3] IAEA, 2003. Radiation Protection against Radon in Workplaces other than Mines, Safety Reports Serıes No. 33, International Atomic Energy Agency, Vienna.
[4] IAEA, 2014. Radiation Protection and Safety of Radiation Sources: International Basic Safety Standards, General Safety Requirements Part 3, No. GSR Part 3, International Atomic Energy Agency, Vienna.
[5] IAEA, 2015. Protection of the Public against Exposure Indoors due to Radon and Other Natural Sources of Radiation, Specific Safety Guide No. SSG-32, International Atomic Energy Agency, Vienna.
[6] ICRP, 2014. Radiological protection against radon exposure, ICRP Publication 126. Ann. ICRP 43(3).
[7] OECD-NEA, 1979. Exposure to radiation from natural radioactivity in building materials, Report by the Group of Experts of the OECD Nuclear Energy Agency, Paris.
[8] TAEK, 2008. Türkiye’de Kullanılan Yapı Malzemelerindeki Doğal Radyoaktiviteden Kaynaklanan Radyasyon Dozunun Değerlendirilmesi, Teknik Rapor No: 2008-7, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Ankara.
[9] TAEK, 2009. Radyasyon, İnsan ve Çevre: İyonlastırıcı radyasyon, etkileri ve kullanım alanları, güvenli kullanımı için uygulamada olan tedbirler, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Ankara.
[10] UNSCEAR, 2000. Sources and Effects of Ionizing Radiation, United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation, United Nations Publication, New York, USA.
[11] WHO, 2009. Handbook On Indoor Radon: A Public Health Perspective, WHO, France